Sản vật xứ Quảng qua ca dao

Nói đến Quảng Nam, không thể không nhắc đến mì Quảng - món ăn phổ quát, dân dã, nhưng cũng là món quà đãi khách quý của hồ hết các gia đình xứ Quảng: “Thương nhau múc bát chè xanh/ Làm tô mì Quảng mời anh xơi cùng”. Mì Quảng cũng vừa được Tổ chức Kỷ lục Châu Á công nhận là một trong 12 món ăn Việt Nam đạt giá trị ẩm thực Châu Á. Còn đây, món ăn đạt kỷ lục nhà nước về món ngon Việt Nam - bê thui Cầu Mống: “Ốc bươu An Thái, trâu nái Cát Cao/ Bê thui Cầu Mống, cá bống Hội An/ Mua heo Chợ Vạn, mua búa Chợ Chùa”. Món ngon, sản vật dồi dào là vậy, nhưng không biết có phải xứ Quảng là vùng quê nghèo hay không mà ngoại trừ thứ sang trọng như yến sào ở Cù lao Chàm: “Rủ nhau cơm gói ra Hòn/ Muốn ăn được yến phải lòn hang Khô”, phần nhiều các món ăn của Quảng Nam từ miền biển đến miền đồng bằng, miền núi đều rất dân dã. “Ai về nhắn với nậu nguồn/ Mít non gửi xuống, cá chuồn gửi lên”. Mít non miền núi, cá chuồn miền biển, phối hợp thành tô canh thì hợp như... Khăn xếp với áo dài! Còn đây nữa, ẩm thực của con nhà nghèo một thuở: “Lấy chồng về đất Mỹ Xuyên (Duy Xuyên)/ Bắp rang, canh hến nứt niềng cối xay”. Trong khi đó, Hội An, nơi tụ hợp của văn hóa và kinh tế nên ẩm thực đa dạng và có nét riêng biệt. Nói đến Hội An, mọi người sẽ nghĩ đến cao lầu: “Hội An có Hạ uy di/ Chùa Cầu, Âm Bổn, cao lầu Năm Cơ”. Làng gốm Thanh Hà, Hội An. Có nhẽ vị trí địa lý, cùng các nhân tố thiên nhiên và lịch sử, bên cạnh ẩm thực, các sản vật Quảng Nam khá phong phú. Ví như tơ lụa Chiêm Sơn, Đông Yên, Thi Lai (Duy Xuyên) đã nổi tiếng từ thế kỷ thứ XV, được giới quan lại, quý tộc ngày xưa ưa thích, theo chân thương thuyền đi các nước: “Duy Xuyên tơ lụa mĩ miều/ Buổi mai mắc cửi, buổi chiều tơ giăng”. Na ná, chuông đồng Phước Kiều (Điện Phương, Điện Bàn) nức danh, được khách hàng khắp nơi ưa chuộng “Trống Lâm Yên, chiêng Phước Kiều” hay “Mẹ ơi đừng mắng con yêu/ Lấy chồng Phước Kiều phải thụt bễ nung”. Ngược lên Trà My-xứ sở của cao sơn ngọc quế, nghe thơm ngát hương quế: “Quảng Nam sản phẩm vô vàn/ Trà My rừng quế, kho vàng Bông Miêu”. Lâm sản là quế Trà My, còn khoáng sản, ngoài vàng Bông Miêu còn có than đá Nông Sơn: “Đá than thì ở Nông Sơn/ Bồng Miêu vàng bạc, Quế Sơn có chè”, hay “Nông Sơn than đá thiếu chi/ Bảo An đường tốt, Trà My quế nhiều”. Từ xa xưa, người dân xứ Quảng Nam và cả doanh gia nước ngoài (theo Phủ biên tạp lục) đã biết giá trị của cây quế: “Quế Trà My thứ cay thứ ngọt/ Bởi anh thợ rừng mới lọt tay anh/ Phân du, Bạch chỉ rành rành/ Cân tiểu ly mới xứng, ngọc liên thành mới nên”. Nay, quế Trà My vẫn là loại cây trồng đặc sản của đồng bào vùng cao. Xứ Quảng nổi danh với nhiều sản vật (Trong ảnh: Làng nghề ươm tơ dệt lụa ở Duy Xuyên). Với nông sản, Quảng Nam có nhiều loại, mà theo nghệ quần chúng. # Gian là ngon đặc biệt so với các nơi khác. Nơi nào cũng có khoai lang, nhưng trứ danh có khoai Trà Đõa “Ai về Trà Đõa thì về/ Khoai lang ngọt nước chè xanh nặng tình” hay “Quảng Nam có lụa Phú Bông/ Có khoai Trà Đõa, có sông Thu Bồn”. Hoặc nức danh thơm ngon, mùi vị đặc trưng không nơi nào sánh được có rau Trà Quế (Cẩm Hà, Hội An): “Muốn về Trà Quế trồng rau/ Sợ e gánh nước hai gàu không quen”. Sản vật dưới nước cũng không thua kém thổ sản: “Muốn ăn cá diếc dưới đồng/ Trốn cha, trốn mẹ lấy chồng Thanh Chiêm” (Điện Phương, Điện Bàn)... Vâng, mỗi địa danh của mảnh đất “chưa mưa đà thấm” này đều có những của ngon vật lạ gắn với mỗi vùng quê. Bài viết nhỏ này chỉ có thể điểm xuyết một phần rất nhỏ sản vật Quảng Nam. Phan Lê Châu Nữ (*) Bài viết có dùng tư liệu trong sách văn chương dân gian Quảng Nam, nhà nghiên cứu Nguyễn Văn Bổn biên soạn, Sở Văn hóa - Thông tin Quảng Nam ấn hành năm 2001.